Ruộng lúa bị muỗi hành tấn công
Muỗi hành là loài côn trùng gây thiệt hại nặng nề trên các ruộng lúa, xuất hiện ở hầu hết tất cả các vụ lúa đặc biệt là các khu canh tác lúa liên tục 3 vụ. Chúng tấn công vào các đỉnh sinh trưởng của cây lúa khiến lá đọt se lại như cọng hành và từ đó không trổ được bông gây thiệt hại năng suất đáng kể.
Tên khoa học: Orseolia oryzae
Họ: Cecidomyiidae (Muỗi năn)
Bộ: Diptera (Hai cánh)
1. Ký chủ
Ngoài lúa, muỗi hành có có thể sống trên lúa hoang, cỏ dại như cỏ bắc, cỏ Paspalum scrobilulatum, Ischaenum cilliare, Echinochloa…. Vào mùa khô, những loài này là nơi chúng ẩn náo để ngủ đông và tiếp tục gây hại vào vụ mùa mới.
2. Đặc điểm hình thái:
Thành trùng cái dài từ 3-5mm, sải cánh rộng 8,5 -9 mm, bụng màu đỏ. Thành trùng đực nhỏ hơn và có màu vàng nâu.
Đầu rất nhỏ, hầu như bị mắt kép có màu đen che hết. Râu đầu màu vàng dạng chuỗi hạt. Chân dài màu nâu đậm.
Muỗi cái có thể sống từ 2- 5 ngày và đẻ từ 100-200 trứng. Muỗi đực sống 1-2 ngày.
Thành trùng muỗi hành
Trứng hình bầu dục, rất nhỏ chỉ khoảng 0,4 -0,5 mm được đẻ thành từng cái riêng biệt ở mặt dưới lá, gần chân phiên lá. Thời gian ủ trứng từ 3-5 ngày. Trứng mới đẻ có màu trắng bóng, sắp nở chuyển sang màu đỏ tím bóng.
Ấu trùng là giai đoạn gây hại của muỗi hành. Mởi nở dài khoảng 1mm, lớn đủ sức dài khoảng 3mm, màu hồng nhạt. Ấu trùng có từ 3-4 tuổi kéo dài trong vòng 13-15 ngày.
Nhộng dài từ 2-3 mm màu hồng nhạt khi mới hình thành và chuyển sang hồng đậm khi sắp vụ hóa. Thời gian nhộng từ 6-8 ngày.
Vòng đời cả muỗi hành từ 26 – 35 ngày.
3. Tập quán sinh sống và gây hại:
Thành trùng thường vũ hóa vào đầu mùa mưa, thường là ban đêm, có thể bắt cặp và đẻ vài giờ sau đó. Thành trùng ăn giọt sương đêm để sống và bị thu hút bởi ánh sáng nên vào lúc trăng sáng, mỗi hành thường hoạt động rất mạnh. Đây cũng là 1 đặc điểm để dựa vào đó để bẫy đèn vào những ngày trăng sáng.
Muỗi hành bị thu hút bởi ánh sáng (con màu hồng đỏ)
Ấu trùng thường nở vào buổi sáng khi ẩm độ cao. Thường nhờ các giọt sương dẫn xuống giữa bẹ và thân đến đọt non hay chồi phụ để ăn đỉnh sinh trưởng. Khi chích hút, ấu trùng tiết ra nước bọt làm cho bẹ của lá non nhất cuộn tròn, sau này mọc đâm ra nhìn giống như cọng hành. Mỗi ống thường chỉ có 1 ấu trùng. Khi sắp vũ hóa, nhộng di chuyển lên trên và đục ống lúa, một đầu chui ra, một đầu gắn dính vào ống lúa.
Muỗi hành thường tấn công cây lúa từ giai đoạn mạ đến nhảy chồi tối đa (10-30 ngày). Khi chồi chính bị hỏng sẽ kích thích cây lúa sinh chồi mới nhưng nếu không chăm kĩ có thể sẽ không ra bông hoặc cho năng suất rất thấp. Một số chồi chỉ là chồi vô hiệu.
Phần đọt bị se lại không trổ được bông
Triệu chứng để nhận diện cây lúa bị muỗi hành gây hại là cây lúa bị lùn, đâm rất nhiều chồi, phần thân hơi cứng, chiều ngang thân lúa nở to dần theo sự tăng trưởng của ấu trùng bên trong, lá xanh thẫm dựng đứng, nhiều lá bị se lại như cọng hành.
4. Các yếu tố ảnh hưởng đến mật số:
Thời tiết: ẩm độ làm tăng khả năng sinh sản của thành trùng và tốc độ phát triển của ấu trùng. Âu trùng sẽ chết nếu thiếu sương hoặc các giọt nước mưa giúp chúng bò xuống dưới và chui vào đọt lúa. Do đó khi tiết trời âm u, mưa nhỏ hoặc có sương mù rất thuận lợi cho muỗi hành phát triển. Chính vì vậy nên muỗi hành thường xuất hiện vào vụ Hè Thu và Thu Đông nhưng dạo gần đây chúng cũng xuất hiện trong cả vụ Đông Xuân do nắng mưa xen kẻ và thời vụ liên tục.
Thiên địch: Ong các họ Platatygasteridae, Encyrtidae, Pteromalidae, Eurytomydae của bộ Hymenoptera ký sinh trứng và ấu trùng. Nhện nhỏ thuộc họ Phytoseiidae (Acari) ăn trứng và nhện lớn ăn thịt thành trùng.
Xem cách quản lý muỗi hành tại đây.
